24 કલાકમાં ઓક્સિજન લેવલ 50 સુધી પહોંચે તો તે હેપ્પી હાઇપોક્સિયા હોય
કોરોનાવાયરસની બીજી લહેરમાં યુવાનોના ગંભીર લક્ષણો અને મોતના અનેક કેસ સામે આવી રહ્યા છે. અનેક કેસ તો એવા છે કે જેમાં દર્દીમાં કોઈ જ લક્ષણ દેખાતાં નહોતા, તો પછી ઓચિંતા જ ઓક્સિજનનું લેવલ ઘટવા લાગે છે. દર્દીને કોઈ જ સંકેત ન મળ્યા અને સેચ્યુરેટેડ ઓક્સિજનનું લેવલ 50 ટકા સુધી પહોંચી ગયું. આ પ્રકારની સ્થિતિ થવા પાછળનું કારણ છે-હેપ્પી હાઇપોક્સિયા
એમાં શરીરમાં વાઇરલ લોડ તો થાય છે અને એને લીધે ફેફસાંને નુકસાન પણ પહોંચે છે. ઓક્સિજનનું લેવલ નીચે આવી જાય છે અને સાવચેતી રાખવામાં ન આવે તો 50 ટકા પણ એ પહોંચી શકે છે. ત્યાર બાદ ઓચિંતા જ તકલીફ, નબળાઈ, પરસેવો છૂટવો, ચક્કર આવવા અને આંખ સામે અંધારા છવાઈ જવા જેવાં લક્ષણો દેખાવા લાગે છે.
બે દિવસ અગાઉ સુધી સામાન્ય દેખાતો દર્દી ઓચિંતા જ વેન્ટિલેટર પર પહોંચી જાય છે. આ હેપ્પી હાઈપોક્સિયા શું છે અને એ કેવી રીતે દર્દીની સ્થિતિને બગાડી શકે છે. આ અંગે અમે ભોપાલના ડો.વીકે ભારદ્વાજ, એમડી, હેમેટોલોજિસ્ટ સાથે વાતચીત કરી.
શું છે હેપ્પી હાઇપોક્સિયા?
- એ કોરોનાનું એક નવું લક્ષણ છે. મહામારીના એક વર્ષથી વધારે જૂની થઈ ગઈ છે. તેમ છતાં નવાં-નવાં લક્ષણો હજુ પણ સામે આવી રહ્યાં છે. શરદી, તાવ, ઉધરસથી શરૂ થઈ આ ઈન્ફેક્શન ગંભીર ન્યુમોનિયા અને શ્વાસ લેવામાં સમસ્યા સર્જાવા સુધી પહોંચી જાય છે.
- રિસર્ચર્સે કેટલાક સમયમાં ડાયરિયા, ગંધ-સ્વાદ ન આવવો, લોહી જામી જવું જેવાં અનેક નવાં લક્ષણ દેખાય છે. કોવિડ-19 પ્રોટોકોલનું પાલન કર્યા બાદ પણ ઈન્ફેક્શનથી છુટકારો મળી રહ્યો નથી. નવાં લક્ષણો હેપ્પી હાઈપોક્સિયાએ સૌને અચંબામાં નાખી દીધા છે, કારણ કે ભારતમાં બીજી લહેરમાં ઈન્ફેક્ટેડ વધારે યુવાનોએ તેનો સામનો કરવો પડ્યો છે.
- હાઈપોક્સિયાનો અર્થ છે-લોહીમાં ઓક્સિજનનો સ્તર ખૂબ જ ઘટી જવો. સ્વસ્થ વ્યક્તિના લોહીમાં ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન 95 ટકા અથવા વધારે હોય છે, પણ કોરોનાના દર્દીમાં ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન ઘટીને 50 ટકા સુધી પહોંચી જાય છે. હાઈપોક્સિયાને લીધે કિડની, મગજ, હૃદય અને અન્ય મુખ્ય અંગો કામ કરતા બંધ થવા લાગી શકે છે. કોરોનાના દર્દીમાં શરૂઆતી સ્તર પર કોઈ જ લક્ષણ મળ્યાં ન હતાં. તે ઠીક અને હેપ્પી નજર આવે છે.
કોરોનાના દર્દીમાં ઓચિંતા જ ઓક્સિજન સ્તર શા માટે ઘટી જાય છે?
- મોટા ભાગના સંશોધનકર્તાઓ અને મેડિકલ બાબતના નિષ્ણાતોએ ફેફસાંમાં લોહીની નસોમાં તે જામી જાય છે. એને જ હેપ્પી હાઈપોક્સિયાનું મુખ્ય કારણ માનવામાં આવે છે. ઈન્ફેક્શન થતાં શરીરમાં સોજો વધવા લાગે છે. એનાથી સેલુલસ પ્રોટીન રિએક્શન ઝડપી બની જાય છે. ત્યારે લોહી જામવા લાગે છે. એનાથી ફેફસાંને પૂરતા પ્રમાણમાં ઓક્સિજન મળી શકતો નથી અને લોહીમાં ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન ઓછું થવા લાગે છે.
જેમનામાં કોઈ જ લક્ષણ ન હોય અથવા મામૂલી લક્ષણ છે એ હેપ્પી હાઈપોક્સિયાને કેવી રીતે ઓળખવા?
- કોરોનાના દર્દીના પલ્સ ઓક્સિમીટર પર પોતાના ઓક્સિજનની તપાસ કરવા સલાહ આપવામાં આવે છે. હેપ્પી હાઈપોક્સિયામાં હોઠનો રંગ બદલાવા લાગે છે. એ સામાન્ય લીલો થઈ જાય છે. ત્વચા પણ લાલ થઈ જાય છે. ગરમીમાં ન હોવાથી અથવા વ્યાયામ ન કરવા છતાં સતત પરસેવો છૂટવા લાગે છે. તે લોહીમાં ઓક્સિજનનું ઓછું થવાનાં લક્ષણ છે. લક્ષણો દેખાતાં જરૂર પડે તો હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવી શકે છે.
આ સમસ્યા યુવાનોમાં જ વધારે શા માટે દેખાય છે?
- એની પાછળ બે કારણ છે. યુવાનોની ઈમ્યુનિટી મજબૂત હોય છે. બીજું, તેમની ઊર્જા પણ અન્ય લોકોની તુલનામાં વધારે હોય છે. તેમની સહનશક્તિ અન્ય લોકોથી વધારે હોય છે. જો ઉંમર વધારે હોય તો ઓક્સિજન સેચ્યુરેશનના 94 ટકાથી 90 ટકા પણ અહેસાસ થાય છે. તેનાથી વિપરીત યુવાનોમાં 80 ટકા ઓક્સિજન સેચ્યુરેશન પર પણ લક્ષણો અનુભવાતા નથી. તે કંઈક હસ્તક હાઈપોક્સિયાને સહન કરી લે છે.
- આર્થિક રીતે એક્સિવ હોવાને લીધે આ સમયમાં યુવાનો વાયરસથી વધારે સંક્રમિત થઈ રહ્યા છે. એનાથી યુવાનોમાં ઈન્ફેક્શન ગંભીર લક્ષણમાં બદલાઈ જાય છે. જોકે હજુ પણ સૌથી વધારે જોખમ વૃદ્ધો અને ઓછી ઈમ્યુનિટી ધરાવતા લોકોને જ છે.
- કોરોના 85 ટકા લોકોમાં માઈલ્ડ, 15 ટકામાં મોડરેટ અને 2 ટકામાં જીવલેણ થઈ રહ્યા છે. જોકે વધારે યુવાનોમાં માઈલ્ડ લક્ષણ હોય છે. આ માટે હોસ્પિટલોમાં તેમને દાખલ કરવામાં વિલંબ થઈ જાય છે. તેનાથી મોતનો આંકડો વધી જાય છે. બીમારીના વિવિધ સ્તરનાં લક્ષણો અંગે અલર્ટ આપવું ખૂબ જરૂરી છે.
આવાં નવાં લક્ષણો અંગે જાગૃતિ ફેલાવવા માટે શું થઈ શકે છે?
- કોરોનાનાં નવાં લક્ષણ સામે આવી રહ્યાં છે, માઈલ્ડથી મોડરેટ અને ક્રિટિકલ થઈ રહેલા દર્દીઓને અલર્ટ સિગ્નલની જાણકારી હોવી જરૂરી બની ગઈ છે. સરકારી અને પ્રાઈવેટ હોસ્પિટલોના ડોક્ટરોની એક સાયન્ટિફિક કમિટી બનાવવી જોઈએ, જેથી લક્ષણો અંગે દરરોજ અલર્ટ જારી કરી શકાય.
- રેશેઝ, ડાયરિયા, કન્ઝક્ટિવાઈટિસ, સાંધાના દુખાવા પણ કોરોનાનાં નવાં લક્ષણ છે, જેને રાજ્ય અથવા કેન્દ્ર RT-PCR ટેસ્ટિંગ પ્રોટોકોલમાં સામેલ કરવામાં આવતાં નથી. મોટા ભાગે મ્યૂટેન્ટ વેરિયેન્ટને લીધે RT-PCRમાં પણ એ પકડમાં આવતો નથી. ડેઈલી મેડિકલ બુલેટિન જાહેર કરવાથી માઈલ્ડ કેસને ક્રિટિકલ થતાં અટકાવવામાં મદદ મળે છે. આનીથી મોટા ભાગે યુવાનોના જીવ બચાવી શકાશે.
