ત્રિરંગો ફરકાવવાના હોય છે નિયમ અને કાયદા, જ્યારે તમે ઈચ્છો ત્યારે રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવી શકાતો નથી

આજે ગણતંત્ર દિવસ (Republic Day) છે અને આ રાષ્ટ્રીય તહેવાર નિમિત્તે દેશભરમાં વિવિધ સ્થળોએ આપણો રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિરંગો ફરકાવવામાં આવે છે. ત્રિરંગો ધ્વજ સૌપ્રથમ 7 ઓગસ્ટ 1906ના રોજ પારસી બાગાન ચોક, કોલકાતા ખાતે લાલ, પીળી અને લીલા પટ્ટાઓ સાથે ફરકાવવામાં આવ્યો હતો. આ પછી ત્રિરંગાનો આકાર ઘણી વખત બદલાયો છે. આઝાદીના થોડા દિવસો પહેલા 22 જુલાઈ 1947ના રોજ યોજાયેલી ભારતની બંધારણ સભાની બેઠક દરમિયાન ત્રિરંગાના રાષ્ટ્રધ્વજનું વર્તમાન સ્વરૂપ અપનાવવામાં આવ્યું હતું.

રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવવા માટે કેટલાક નિયમો અને કાયદા હોય છે. તેના વિશે ઘણા લોકોમાં જાગૃતિનો અભાવ છે. તિરંગાને લઈને લોકોમાં કેટલીક ગેરમાન્યતાઓ પણ છે. તાજેતરમાં ઈ-કોમર્સ સાઈટ એમેઝોનને તેના ઉત્પાદનો પર ત્રિરંગાનો ઉપયોગ કરવા બદલ સોશિયલ મીડિયા પર વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

તિરંગાને લઈને કઈ કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ?

ડૉ. પ્રેમ સમજાવે છે કે ત્રિરંગો રાષ્ટ્રીય સન્માનનું પ્રતિક છે અને તેનો વ્યાવસાયિક રીતે પ્રતીક તરીકે ઉપયોગ કરી શકાતો નથી. ખાસ કરીને એવી રીતે જે તેના પ્રત્યે અનાદર વ્યક્ત કરે છે. તેમણે કહ્યું કે તિરંગાને લઈને દેશમાં ‘ફ્લેગ કોડ ઑફ ઈન્ડિયા’ નામનો કાયદો છે. જેમાં ત્રિરંગો ફરકાવવાના નિયમો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે. આ નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરનારને જેલ પણ થઈ શકે છે.

ત્રિરંગો હંમેશા કોટન, સિલ્ક કે ખાદીનો હોવો જોઈએ. પ્લાસ્ટિકના ધ્વજ બનાવવાની મનાઈ છે. ત્રિરંગાનું બાંધકામ હંમેશા લંબચોરસ હશે, જેનો ગુણોત્તર 3:2 પર નિશ્ચિત છે. તે જ સમયે, સફેદ પટ્ટીની મધ્યમાં સ્થિત અશોક ચક્રમાં 24 બરોળ હોવા જરૂરી છે. તમને જણાવી દઈએ કે દેશમાં માત્ર ત્રણ સ્થળોએ જ 21×14 ફૂટનો રાષ્ટ્રધ્વજ ફરકાવવામાં આવે છે. જેમાં કર્ણાટકનો નરગુંદ કિલ્લો, મહારાષ્ટ્રનો પન્હાલા કિલ્લો અને મધ્ય પ્રદેશના ગ્વાલિયર જિલ્લામાં આવેલો કિલ્લો છે.

તમે તમારા ઘરની છત પર પણ ત્રિરંગો ફરકાવી શકો છો

ડો. પ્રેમે જણાવ્યું કે પહેલા સામાન્ય લોકોને તેમના ઘરો કે સંસ્થાનો પર તિરંગો ફરકાવવાની મંજૂરી ન હતી, જ્યારે રાત્રિ દરમિયાન પણ તેને ફરકાવવાની મનાઈ હતી. 22 ડિસેમ્બર 2002 પછી સામાન્ય દિવસોમાં પણ સામાન્ય લોકોને તેમના ઘર અથવા ઓફિસમાં જવાની પરવાનગી મળી હતી. તે જ સમયે, વર્ષ 2009માં રાત્રે ત્રિરંગો ફરકાવવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. સ્ટેજ પર તિરંગો ફરકાવતી વખતે જ્યારે વક્તાનું મોઢું શ્રોતાઓ તરફ હોય તો તિરંગો હંમેશા તેની જમણી બાજુ હોવો જોઈએ. તિરંગો કોઈની પીઠ તરફ ફરકાવી શકાતો નથી.

કઈ વસ્તુઓ પ્રતિબંધિત છે?

ધ્વજ પર કંઈપણ લખવું, બનાવવું કે કાઢી નાખવું ગેરકાયદેસર છે. તિરંગો કોઈપણ વાહનની પાછળ, વિમાનમાં કે જહાજ પર લગાવી શકાતો નથી. તેનો ઉપયોગ કોઈપણ સામાન, ઈમારતો વગેરેને આવરી લેવા માટે થઈ શકતો નથી. કોઈપણ સંજોગોમાં રાષ્ટ્રધ્વજ જમીનને સ્પર્શવો જોઈએ નહીં. ત્રિરંગાનો ઉપયોગ કોઈપણ પ્રકારના યુનિફોર્મ કે ડેકોરેશન માટે કરી શકાતો નથી. રાષ્ટ્રધ્વજ કરતાં ઊંચો અન્ય કોઈ ધ્વજ લગાવી શકાતો નથી.

રાષ્ટ્રીય શોક અથવા શહીદી સમયે ત્રિરંગાની સ્થિતિ

ભારતના બંધારણ મુજબ, રાષ્ટ્રીય વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી ધ્વજને થોડા સમય માટે નીચે રાખવામાં આવે છે અને રાષ્ટ્રીય શોક જાહેર કરવામાં આવે છે. જે ઈમારતમાં એ વિભૂતિનો દેહ રાખવામાં આવ્યો છે એ જ ઈમારતનો ત્રિરંગો ઝુકાવવામાં આવે છે. મૃતદેહને ઈમારતમાંથી બહાર કાઢ્યા બાદ તિરંગો સંપૂર્ણ ઉંચાઈ સુધી લહેરાવવામાં આવે છે.

તે જ સમયે, દેશની મહાન હસ્તીઓ અને શહીદોના નશ્વર અવશેષોને તિરંગામાં લપેટીને સન્માન કરવામાં આવે છે. જો કે, તિરંગાની કેસરી પટ્ટી માથાની બાજુમાં અને લીલી પટ્ટી પગમાં હોવી જોઈએ તેનું ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. મૃતદેહના અગ્નિસંસ્કાર પછી તેને ગુપ્ત રીતે આદર સાથે બાળવામાં આવે છે અથવા પવિત્ર નદીમાં સમાધિ આપવામાં આવે છે. ફાટેલા-તૂટેલા ત્રિરંગા સાથે પણ આ રીતે કરવામાં આવે છે.